ميرزا تقی خان امير کبير

فلسفه بنيادين

ok ÚCpëC ÚÞl× Þ ÝëßÛ jëoDN ok íOvÞk Ýèì× Þ íçCßh klWN êDç éÏ·z ÝìÎÞC
PvÞk Ökp× Þ PvpJ Ýèì× Þ éÛCqp¾ íÛDwÛC éÏìvßF ÝëC qC ¢ìJ ÍDv æDWÜJ Þl¥Çë
Pì¥iz ÝëpOÊorF pìGÆ pì×C ,ÙìvDÜ¡ì× íÇìÛ éF ÚDËØç Co Cqpì× .lëkpÊ éOhÞp¾C
.PvC ælëk kßh éF pìhC êDç ælv ok ÚCpëC éÆ PvC íOvpJ Ýèì× Þ íÏ×
.
MD×lh (1848...1851) kpÆ P×ßÇd ÚCpëC pF éÆ êpwÆ Þ ÍDv év ok pì×C
.kßØÛ ¢ëßh ÚDÜèì× Ùç ´D¨ÞC kßGèF Þ Ýèì× íÂpN éF ê ælÛqoC

, P¾p¡ìJ Þ Ùϵ ÚCÞoDÆ qC ÚCpëC íÊlÛD× xJ Þ PÏ¿º ÍDv Dçl¤ íJ qC éÆ kßF ÞC
.kßØÛ DÜzA íëDJÞoC ÚlØN Þ ÝëßÛ íÊlÛq êDèOì·ÂCÞ DF Co kßh Ýèì× Ökp×
êoDìwF æCßh klWN Þ íÏ× êDèOì¥iz pìGÆ pì×C qC xJ Úp ÙìÛ Þ Èë ÝëC í¬ ok
ê é·×DV ¢ëßh oDÊqÞpF ÚCoDìÜèì× ÝëC qC ÖClÆ pç éZ pÊ . lÛkßØÛ æpèZ D× Ýèì× ok
pǾ éF ÚDÛA qC Èìaìç ÝÇìÎ ,lÛkßØÛ PÆpd Þ ¢GÜV éF oCkCÞ Þ EDèOÎC oDZk Co D×
kßh qC oCk é×DÛpF ÞlÜؾlç íFrd Þ lÛkDO¿ìÛ íÎߤC Þ í×kp× íNÔìÇ¡N kDWëC
.lÜëDØÛ êpìËìJ Co ÚD¡ëC oDÆ l·F ÐwÛ ÚDçCßiìÂpN Þ ÚDOvÞk Ýèì× DN lÛkDèÜÛ êDWF

lì·GN ok ÚDzpص ¼ CpZ Dë Ùç ÓßØ·× éÆ) ÚDÛC Ép× íJ qC éÆ kßF Ùç Pϵ ÝìØç éF
Pvk Þ Dç ¢zßÆ ÖDØN (lÛlìvo ÐO éF íOvÞk Ýèì× ÖpV éF Dë Þ lìëCpÊ ízß×Dh éF
.lz ækpKv oßËF rìÛ ÚD¡zÔN ê æpØR ÚD¡Êp× DF Þ kpGÛ íëDWF æo ÚDÛA koÞA

íiëoDN uDwd é²eÎ Èë ok 57 ÝØèF ok éÆ kßGÛ DWìF lz éO¿Ê éaÛA éF éVßN DF
ækpF kßv oÓßÇv Þ íÏ× MÔìÇ¡N Þ ÖDWwÛC ÝìØç kßGÛ qC íÛCpëC l¨ ÚClÜFoDOvk
.lÛkoÞA ok kßh ÍD»zC éF Co D× Ýèì× Þ

PvlF fìGwN íGçn× íÏ× ÚCoClØOvDìv Þ Úol× ÌÜçp¾ DF éÛDËìF ÚDëDØÛ pÇ¿ÜzÞo
ok pÊC .lì×DÛ æCßiìÂpN kß¡ìØÛ Co ÚDÛA ECrdC Þ íÏ× êDèOì¥iz ÚCßOìØÛ rÊpç Co
lëkpÊ qDºA Hçn× lÃÛ DF éOìÛol× Þ ÙwìÎCoßÏJ , ÙwëoÓßÇv êqÞp×C éO¾p¡ìJ ÚDèV
éF DF Þ ækpÆ íGçn× Co ÙwìÛol× Hçn× ÚkpÆ Úol× êDWF êC ælµ D× Ýèì× ok
éÛ kßF íGçn× éÛ éÆ lÛkoÞA kßVßF íØÇzC Þ Ök Þ ÍDë óF pìz ÚA Úlì¡Æ ÍCnOFC
.íÏ× éÛ kßF æCßiìÂpN éÛ Þ oÓßÇv
ECrdC éOvk ÝëC qC D×DV Þ ÄÏh ÝëlçDW× ÚD×qDv , êkCqA P©èÛ ,íÏ× éèGV
éÛßËZ lÛkßF Ùìèv DGµ íF Þ DGµ DF ÚDëÔ× DèÛA êrëo íJ ok éÆ íFCrdC .lÜOwç
ok íGçn× pÇ¿N Þ íçCßhklWN pË× .lÜzDF Úol× Þ íÏ× lÜÛCßOì× Þ lÜOwÛCßOì×
?lWÜËì× ½p± Èë
íÏõ Þ íÜì×q ê é¿wϾ êqÞpìJ Þ §p·N éOìÛol× ½lç Þ Ößè¿× , pçßV Þ Pzpv
.PvC íÜëk pì»OëÓ Þ êlFC í×rV ÝìÛCß pF

Þ Pëßç êDV éF íÏ× ¸¾DÜ× Þ Pëßç íÜërËëDV DÛDØç Ùç ÙwìÎDÛßìvDÛ íϤC ½lç
Ùç PwìÎDÛßìvDÛ Èë .PwìÛ Ýëk DF Pël¨ êDÜ·× éF ÝëC éOGÎC .PvC íGçn× ¸¾DÜ×
.lzDF éOzCk íGçn× oÞ DF lÛCßOì×

MCpÆß×k ECrdC Pvk ok oÓßÇv êDç PÎÞk qC êoDìwF êqÞp×C Úol× ÚDèV ok
PvCo DOd DèÛA qC í©·F éÇÏF PwìÎDÛßìvDÛ DèÜN éÛ ECrdC ÝëC .lÜOwç íeìw×
ECrdC ÝëC ívDìv í¡× Ýìì·N Þ êtÎßñlëC ok Hçn× ÝÇìÎ .lÜOwç í¬Cp¾C
MoDGµ éF Dë ÚA Ökp× Þ Ýèì× êÔOµC kßh pçßV ok ÙwìÎDÛßìvDÛ Cpëq .koClÛ í¡ÃÛ
í¥iz lëDõ éF êoDÆ Þ lçlì× oCp kßh éVßN rÆp× ok Co íÏ× ¸¾DÜ× pOÜzÞo
DOd Dë íÜëk pìº Dë íÜëk .lÜzDF éÆ éZ pç MCkDÃOµC ÝëC ÍDd .koClÛ ÚClÛÞpèz
.íÜëlìF

ok ÚDçCßh é¬Þp¡× ½ClçC ÝëpN Ùè× qC íçCßh klWN Þ íÛCpëC évDÜz êDìdC
Ýëk Pvk ÚkpÆ æDNßÆ ½lç DF DèÛA Þk pç éÆ ,kßF D× Ýèì× ok ¢ìJ ÍDv l¥Çë
éÆ Ùëlëk Ðص ok D×C .lëkpÊ cp®× é¬Þp¡× ÚColJ ½p¬ qC íçDÊA DF PvDìv qC
PëßÃN êDWF ÙìçD¿× ÝëC Åok Ölµ PÏ·F é¬Þp¡× qC xJ êDç PwìÎDÛßìvDÛ æqDN
íO¡× l×A yßh êCpF , íGçn× kClGOvC ÐFDÃ× ok íëCpÊ íÏ× Þ íçCßh íÂpN
éOwÛCk êßϵ Þ êßGÛ Tëld Þ ÚAp qC UpiOw× Co ÍߤC ÝëC íÛCpëC l¨ lÜFoDOvk
Þ êpËÜzÞo êDWF ÚDÛA .lÛkßØÛ ´DWNoC Þ Hçn× DF Þk ÝëC ÚkCk íOzA ok í·v Þ
P¿ÎDi× éF Þ éO¾pÊ oCp ÚClÜFoDOvk oDÜÆ ok kßh , íÜëk kClGOvC ÝO¾pÊ ¢ÎDZ éF
½p¤ Co kßh êÞpìÛ ÖDØN êkpiFDÛ pv qC Þ .lÜOhCkpJ PÜv qC PwwÊ Þ êoÞAßÛ DF
Þ æDz íÜ·ë) kClGOvC ÚA kßh ¸ÂCÞ ok éÆ lÛkpÆ íGϬ klWN kClGOvC DF æqoDG×
.lÛkßF íÜëk kClGOvC EßÏ»× Þ oßèÃ× ÚDzkßh (éØÆDd æDËOvk

oDÊqÞo qC éÆ kßF íGçn× kClGOvC lÛD× ÚDèÜJ ÚDÛA lëk qC éÆ íNDìd Þ Ùè× éOÇÛ
ÚDçDzkDJ éÆ êleF .PvC ækßF ÚDèìþ Þ Dç ¼× Pvk ok ½p®ÜëlF ÚDìÛDvDv
.lÛkßGÛ Ùç évol× Èë PhDv éF okDÂ DOd ÚCoClØO·ëpz êCßO¾ Þ ÚmC ÚÞlF
ælÛDvo êoDë ÚClF , HÎDº kClGOvC DF æqoDG× êDWF D× DèOwìÎDÛßìvDÛßòÛ ÝëCpFDÜF
ê é®Ïv (kßF rìÛ PwìÎDÛßìvDÛ Þ Úol× DÂD¿NC éÆ) EßÏ»× kClGOvC kp¬ DF Þ
qC éÇëoß®ÛDØç , pNpëk íØÆ .lÛkpÆ Ð×DÆ Co ÚCpëC pF íÜëk kClGOvC Þ ´DWNoC
Þ lÛlëkpÊ æDìv ´DWNoC Eß©»× Þ EßÏ»× rìÛ kßh P¾pì× oD²OÛC Ùç ¢ìJ
.lÛkoCnÊ íÛCkDÛ ÝëC pv pF ÚDV DOd ÚD¡ëC qC íÏìh

ÐFDÃ× ok ÐÃOw× ECrdC ÐìÇ¡N êCpF êkCqA kßGÛ Þ ívDìv ÁDÜOhC éZ oÊ
Eßwe× 1357 ê é·VD¾ ê ælص ÐϵqC ÚClÜFoDOvk êCpF EDweìF êkCqA
éF éÆ kkpÊ íOÎDèV Þ ½CpeÛC ÚA pËeìVßN lÛCßOìØÛ ÐìÎk ÝëC ÝÇìÎ ,kß¡ì×
Þ íÛCpëC DèÛßìÏì× íÊoCÞA Þ kDìOµC , D¡e¾ Þ pþ ,ÚDwÛC ÚßìÏì× Èë Úßh PØìÂ
.lz ÖDØN Ýèì× Ð×DÆ êkßFDÛ

æÞpÊ Þ Erd í¾DÆ æqClÛC éF rìÛ 1357 ÝØèF qC ÐG íÜ·ë ¯ëCpz ÚDØç ok D×
éF íëDÜzA Ölµ ÐìÎlF ECrdC ÝëC í×DØN ÝÇìÎ .ÙìOzCk.... Þ ívDìv ÚD×qDv Þ
Pvok íÆok ÚÞlF Þ ÙwëoÓßÇv éF êlÜGëDJ Ölµ , é×DÛpF ÚClþ , êkßh jëoDN
,lÜOzCk lìþ æDzkDJ qC éÆ êoßÆ Mp¿Û pNpËÛCpëÞ éØç qC Þ ÙwìÎDÛßìvDÛ qC
´DWNoC P×liF kßh , æk kDF pF ÚCpëC êCßÏF ÚA ÐFDÃ× ok íÊkDOwëC êDWF
éÇÏF lÜOwìÛ íÏ× DèÜN éÛ éÆ lÛkClÛD¡Û ÚDëÔ× éF Ýèì× ÙëlÃN DF Þ lÛl×Aok
.ÐèV pv qC éZ éÛDçDÊA éZ ÍDd .lÜOwç rìÛ íÛCpëC ÙwìÎDÛßìvDÛ l¨
íÜìØh éÎC cÞo ¸¿Û éF oDìOiF oßJDz pOÆk kDë ælÛq PÎÞk ÐFDÃ× ok íÊkDOwëC
.PÛDìh ÓC kpÆ fìVßN ÚCßOìØÛ íÏìÎk bìç DF Co
PÏ× éÆ P¾pì× oD²OÛC . kß¡ì× êpKv ÚCpëC ÍD»zC Þ CßÏF ÚC qC ÍDv 23 ÈÜëC
D×C .lÜzDF éOhß×C DèGÛCpÊ oDìwF ívok éOznÊ QkCßd qC D× ÚßìvDìv ætëßF Þ
éF DN oß¡Æ «ßÃv qC l·F éÆ íFCrdC Þ Dç ÚD×qDv .PvC ækßGÛ ÝìÜZ éÛD¿vDO×
ÝëpO¡ìF lÛlz êrëo éë DJ íëCpÊ íÏ× oD·z DF oß¡Æ ÚÞok Þ ÚÞpìF ok ÚßÜÆC
éÛDÆkßÆ êDçoD·z Dë Þ Pì¾D¿z Ölµ Þ íëßÊ íÏÆ éF Co kßh é×DÛpF ¢iF
.lÛC ækCk £D¥OhC

Ùç qßÜç DèÛA éÆ kß¡ì× P¾Dëok íÇìÛ éF ECrdC ÝëC ívDìv é×DÛpF ívopF DF
koßhpF MoDwV qßÜç ÚDÛA .lÜOwç éOznÊ ê éÜèÆ MDG¥·N Þ PÜv lÜF éOiN
.lÛoClÛ Co íµDØOVC MÔÇ¡× qC íÏìh DF ÝzÞo

,í¾pµ P×ßÇd Èë ok Ýëk æDËëDV , Ýëk ÚÞlF kCp¾C ,ÚDÛCßV ,ÚDÛq MÔÇ¡×
Èë éFDS× éF ÚkßF êm Ùç Äd ÝOhDÜz PìØvo éF ,kp× Þ Úq kCqA ¯FCÞo
ÚßÛD ߻ΠpN Ùè× éØç qC Þ ÚDÆkßÆ Þ DèÜN ÚCßÛDF qC PëDØd ,ækCßÛDh
.ÚDÛq éF ÝìçßN Þ êpwØç lÜZ oÞA ylÜZ

ælìvpÛ Cp¾ ÚA ÚD×q DëA Ýèì× íÛCpëÞ Þ oßV Þ ÙOv éØç ÝëC ÐØeN qC xJ
?ÙìÜÇ ´D¾k ÍߤC ÝëC qC D× éÆ PvC

.lÜOwç êqÞp×C ÚlØO× é·×DV Èë ok kCp¾C íëClOFC ÁßÃd qC DèÜëC

PØv éOznÆ ÖD²Û ok éÆ ÍDwÜèÆ kCp¾C éÏìvßF éÆ Ùç íFCrdC
Ýèì× êCkp¾ ok íÊorF PiF ÚDÜaÛA Ùç lÛlz êrëo éëDJ lÜOzCk íëCpVC
1357 ÍDv ok ÚCpëC «ßÃv qDv éÜì×q Co kCp¾C ÝëC éÇÜëC qC éOznÆ .lÛoClÛ
Þ ,ælÛD× íÂDF ¢ìJ Úp MD¿ëp¡N lÜGëDJ ÚDÜaØç DèÛA qC êoDìwF , ÙÛClì×
.koClÛ íÛCßiØç D× Ýèì× qÞp×C êDèOì·ÂCÞ DF ÚDÛA êDçDëÞo Þ ælìvßJ oDǾC

oDVD ÚDh lØe× DÂA Dë oD¡¾C æDz okDÛ Èë ÍDGÛlF , Ößv æoCrç qDºA ok DèÜëC
P×ßÇd Èë qC êoCkoßh pF ÄëÓ Co ÚDÛA D× PÏ× éF ÝìçßN DF Þ lÛkpËì× êpËëk
lÜOwç Ùç êpËëk êDç æÞpÊ .lÜÛClìØÛ êkCqA éF Úlìvo éOwëDz Þ MCpÆß×k
êDç ÚD×qDv éÛßÊ ÝëC .lÛC æl×A kßVßF íÊkq Ýëk Uß× qC ækD¿OvC DF D¾p¤ éÆ
oCp kßh oDÆ uDvC Co CßOe× íF oD·z íO¡× ¯Ã¾ íÊkq uDwdC DF , ß©µ íF
íëD¡Ê ælõ éF íÏì×D¾ Þ éÛDOvÞk êDç ÝØWÛC qC æÞpÊ ÝëC oDÆ éëDØOvk . lÛC ækCk
.ívDìv ÚD×qDv Þ MÔìÇ¡N Dë Þ Erd Èë é×DÛpF DN koCk PçDGz pO¡ìF ízDe¾ Þ

íÜëk pìº íÂpO× Erd bìç ÚßÜÆDN éÆ ÖoCk kDÃOµC DÃìص lz éO¿Ê éaÛA pFDÜF
Dç ÍÓlOvC ÝìØç éëDJ pF Þ .PvC éOzClÛ kßVÞ D× Ýèì× ok pìÊCp¾ íOwìÎDÛßìvDÛ Þ
ÚCpëC ok ECrdC jëoDN éF éVßN DF Þ ÖkpÆ êoCnÊ éëDJ Co Ýèì× Erd éÆ kßF
.PvC ÚCpëC oÓßÇv Ô×DÆ Þ Úol× Erd ÝìÎÞC Ýèì× Erd

 18 .1 . 8æ